KLİMATOLOJİ-İKLİM BİLGİSİ (NEM VE YAĞIŞ) #6

NEM VE YAĞIŞ

NEM

• Atmosferdeki su buharına “nem” denir.
• Havada her zaman nem vardır. Ancak nem miktarı, bulunulan yere ve zamana göre değişir.
• Atmosferdeki su buharı miktarı genel olarak;
  • Ekvator’dan kutuplara gidildikçe,
  • Alçak yerlerden yükseklere çıkıldıkça,
  • Deniz kenarından karaların iç kısımlarına gidildikçe azalır.
• Atmosferdeki su buharının tamamı troposfer katında bulunur.
• Nem, hava olaylarını oluşturur. Isınma ve soğumayı yavaşlatması bakımından oldukça önemlidir.

1-Mutlak Nem (Salt Nemlilik)

• 1m³ havanın içinde bulunan su buharının gram olarak ağırlığına “mutlak nem” denir.
• Havanın nemi “higrometre” ile ölçülür.
• Mutlak nem miktarı buharlaşmaya bağlı olarak değişir.
• Yüksekten alçağa, Kutuplardan Ekvator’a, iç kesimlerden kıyılara, kıştan yaza, geceden gündüze doğru artar.

2-Maksimum Nem – Doyma Noktası

• Belirli sıcaklık ve basınç altında havanın taşıyabileceği en fazla nem miktarıdır.
• Hava belirli sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla su buharını taşıyorsa bu havaya “doymuş hava” denir.

3-Bağıl Nem (Nispi Nem)

• 1m³ havanın içindeki nemin (mutlak nemin) havanın taşıyabileceği en yüksek nem miktarına (maksimum neme) oranıdır.
• Aşağıdaki gibi ve yüzde (%) olarak ifade edilir.
• Bağıl Nem (%) = Mutlak Nem ÷ Maksimum Nem x 100

NOT: Hava sıcaklığı arttıkça doyma noktası (maksimum nem miktarı ) artacağından bağıl nem oranı azalır. Hava soğudukça doyma noktası (maksimum nem) azalacağından bağıl nem oranı artar.

• Bağıl Nem = Mutlak Nem ÷ Maksimum Nem x 100
• Mutlak Nem ↑ –              Bağıl Nem ↑
• Maksimum Nem ↑ – Bağıl Nem ↓
• Sıcaklık ↑ – Maksimum Nem ↑
• Sıcaklık ↑ – Bağıl Nem ↓

Nem Açığı: Bağıl nem oranı ile doyma noktası arasındaki farktır.

• Örneğin; havada bağıl nem %80 ise %100’e ulaşmak için nem açığı %20’dir.
• İçinde çok düşük nem açığı bulunan havaya “kuru hava,” doyma noktasına yakın havaya nemli hava, bağıl nemi %100 olan havaya “doymuş hava” denir.

Yoğunlaşma: Havadaki gaz halinde bulunan su buharının tekrar katı veya sıvı hale geçmesidir.

• Yoğunlaşmanın meydana gelmesi havanın nem bakımından doyma noktasını aşmasına bağlıdır.
• Yoğunlaşmanın gerçekleşebilmesi için temel şart havanın soğumasıdır.

Yoğunlaşma Şekilleri

 Sis ve Bulut

• Havanın yüksek yerlerde yoğunlaşmasıyla bulut, yeryüzüne yakın yerlerde veya yeryüzünde yoğunlaşmasıyla sis oluşur.
• Sislerin ve bulutların içinde yeterli büyüklüğe erişememiş su damlaları vardır.
• Sis: Sislerde görüş mesafesi azalmış 1 km’den aza düşmüştür.
  • Görüş mesafesi 500-1000 metre arası olursa hafif sis
  • 200-500 metre arası olursa normal sis
  • 200 metreden az olursa yoğun sis denir.

• Sis oluşumu aşağıdaki şekillerde gerçekleşir.
  • Yeryüzü gece boyunca aşırı soğur.
  • Yere temas eden havanın soğuması ile oluşan sislere radyasyon sisleri denir.
  • YB alanlarında, geniş platolarda ve iç bölgelerde görülür.
• Sıcak ve soğuk okyanus akıntılarının karşılaşma alanlarında sis yoğundur. Okyanuslarda deniz ulaşımını aksatır.

Bulut Şekilleri

• Dikey hava hareketinin olduğu yerlerde adyabatik soğuma ile havanın içindeki nem yoğunlaşarak bulutları oluşturur.
  • Alçak bulutlar
  • Orta bulutlar
  • Yüksek bulutlar
• Bulutluluk “nefometre” ile ölçülür.
• Bulutluluk dağılışı “İsoneph” (eş bulutluluk) eğrileri ile gösterilir.
• Gökyüzündeki bulutların kapladığı alanın gökyüzüne oranına bulutluluk denir.
• Gökyüzünün tamamı 10 kabul edilir. 0-2 orana açık gün, 2-8 orana bulutlu gün, 8-10 orana kapalı gün denir.

Şekillerine göre

• Sirrüs: Çok yüksekte bulunur. Tüy şeklindedir.
• Stratüs: Tabaka bulutlardır. Gökyüzü görünmeyecek şekilde gökyüzünün büyük kısmını kapatır.
• Kümülüs: Küme bulutlarıdır. Taban düz ve karnabahar görünümlüdür.
• Yüksekliklerine göre
• Yüksek Bulutlar: Çok yüksektedir. Buz kristallerinden oluşur. Sirrus bulutları örnektir. Tabanı yerden en az 6 km yüksektir.
• Orta Bulutlar: Yerden 2-6 km yükseklik aralığında bulunur. Alto kümülüs ve alto stratüs bulutları örnektir. Alto orta demektir.
• Alçak Bulutlar: 2 km’den daha alçakta bulunan bulutlardır. Genelde su damlalarından oluşur. Kışın buz kristalleri içerir. Stratüs, stratokümülüs ve nimbostratüs alçak bulutlardır.

YAĞIŞ

• Havadaki su buharının yoğunlaşarak katı veya sıvı tanecikler halinde yere düşmesine yağış denir.
• Yağış miktarı “plüvyometre” ile ölçülür.
• Ölçüm 1 günde düşen yağışın bıraktığı su miktarına göre yapılır.
• Ölçüm 1 m²ye düşen yağışın kg olarak ağırlığı diye ifade edilir.

Oluşumlarına Göre Yağışın Çeşitleri

1. Konveksiyonel (Yükselim) Yağışlar
   • Isınmaya bağlı olarak yükselen hava kütleleri belirli bir seviyede soğur ve yoğunlaşarak konveksiyonel yağışları oluşturur.
   • Dünya’da yıl boyu Ekvator çevresinde, yaz aylarında karasal alanlarda, ülkemizde ise ilkbahar aylarında İç Anadolu’da (kırkikindi), yaz aylarında Doğu Anadolu’da görülen yağışlardır.
2. Orografik (Yamaç) Yağışlar
   • Nemli hava kütlelerinin bir yamaç boyunca yükselerek soğumasıyla oluşan yağışlardır.
   • Genelde dağların denize bakan yamaçlarında etkilidir.
   • Bu tür yağışlar muson Asyası’nda, batı rüzgarlarının etkisinde kalan Kuzeybatı Avrupa ve ABD’nin batı kıyılarında etkilidir.
   • Ülkemizde ise Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde dağların denize bakan yamaçlarında görülür.
3. Frontal (Cephesel) Yağışlar
   • Farklı özellikteki hava kütlelerinin karşılaşma alanına cephe denir.
   • Karşılaşma alanlarında, sıcak havanın üzerinde yükselerek soğumasıyla oluşan yağışlara cephe yağışları denir.
   • Orta Kuşak’ta ve 60° enlemlerinde cephe yağışları görülür.
   • Yeryüzünde görülen yağışların büyük kısmı cephesel yağışlardır.
   • Cephe yağışları Türkiye’de en çok Akdeniz Bölgesi’nde kışın görülmektedir.

Yağış Biçimleri

Oluşturdukları yere göre:

1. Yerde Yoğunlaşma Biçimleri:
   • Yeryüzünün aşırı soğumasıyla zeminde yoğunlaşarak oluşan yağışlardır. (çiy, kırağı ve kırç)
2. Atmosferde (Yüksekte) Yoğunlaşma Biçimleri:
   • Su buharının yükselerek yoğunlaşmasıyla oluşan yağışlardır. (yağmur, kar ve dolu).

Oluşturdukları sıcaklığa göre:

• 0°C’nin üstünde sıvı biçiminde olanlar: Çiy, yağmur.
• 0°C’nin altında katı biçiminde olanlar: Kar, kırağı, kırç.

Yağış Rejimi

• Yağış rejimi; yağışın yıl içinde aylara ve mevsimlere göre dağılışıdır.
• Bir bölgede yıl içinde her mevsim yeterli yağış görülüyorsa yağış rejimi “düzenli” (Ekvator, ılıman okyanus…), yıl içinde kurak mevsimler yaşanıyorsa yağış rejimi “düzensizdir” (Akdeniz, muson, step…).
• Yağış rejimi; bitki örtüsü, tarım ürünleri, akarsu rejimleri ve toprak türleri gibi birçok olay üzerinde etkilidir.

Yeryüzünde en fazla yağış alan yerler;

• Ekvator çevresi (yükselici hava nedeniyle
• Muson Asyası (okyanustan gelen rüzgarlar nedeniyle)
• Orta Kuşak karalarının batı kıyıları (batı rüzgarları nedeniyle)

Yeryüzünde en az yağış alan yerler;

• Dinamik Yüksek Basınç alanları (30° enlemlerindeki alçalıcı hava nedeniyle)
• Termik Yüksek Basınç alanları (Kutuplarda buharlaşmanın azlığı nedeniyle)
• Denize uzaklık nedeniyle karaların iç kesimleri (nem azlığı nedeniyle)

Buharlaşma

• Suların ısı alarak gaz haline geçmesine buharlaşma denir.
• Buharlaşma “evaporimetre” ile ölçülür.
• Buharlaşma sıcaklık, su yüzeyi ve su miktarı ile ilgilidir.

Kuraklık

• Bir bölgede gerekli olan suyun uzun bir süre bulunmayışı kuraklık olarak isimlendirilir.
• Kuraklıkta suyun eksikliği vardır.
• Kuraklıkta yağış yetersizliği, yağış rejimi ve sıcaklık (buharlaşma) etkilidir.
• Kuraklık tarıma, sanayiye, barajlara ve yeraltı sularına zarar veren önemli bir afettir.

Not: Kaynak olarak Pegem Akademi yayınlarından faydalanılmış, Çalışma düzeninde hazırlanmıştır.