
HİDROGRAFYA
- Hidrografya yer altı ve yer üstü suları ile denizler ve okyanusları inceler. Bunları incelerken su ile doğal çevre ve insan arasındaki ilişkiler temel amacıdır.
- Ayrıca “hidroloji” (su bilimi), “potamoloji” (akarsu bilimi), “oseanografya” (okyanus bilimi) ve “limnoloji” (göl bilimi) ile de ilişki içerisindedir.
- Dünya’daki su kaynaklarını okyanuslar, denizler, kar ve buzullar oluşturur.
- Yeryüzündeki sular sürekli bir döngü içerisindedir.
DENİZLER VE OKYANUSLAR
- Yeryüzünün %71’i denizler ve okyanuslar ile kaplıdır.
- Kıtalar arasındaki büyük jeosenklinallerde biriken tuzlu su kütlelerine okyanus denir.
- Okyanusların kıtalara sokulmuş uzantılarına ise deniz denir.
- Denizler ve okyanuslar şu özelliklere göre birbirinden ayrılır;
- Derinlik
- Deniz suyu hareketleri
- Su bileşim özellikleri
- Deniz ve okyanus suları enleme bağlı olarak farklı kimyasal ve fiziksel özelliklere sahiptir.
- Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklığı azalır, buna bağlı olarak tuzluluk oranında azalma görülür.
- Ayrıca okyanuslar hem su buharının önemli bir kısmını oluşturarak yağışlara neden olmakta hem de binlerce canlıya yaşam alanı oluşturmaktadır.
- Büyük Okyanus (Pasifik Okyanusu), Atlas Okyanusu (Atlantis Okyanusu)
- Denizler, okyanuslarla bağlantısına göre üçe ayrılır.
a) Kenar Denizler
- Ana karaların kenarında yer alan okyanusa komşu denizlerdir.
- Genelde okyanuslardan ada yaylarıyla ayrılmışlardır.
- Örneğin ; Karayip Denizi, Japon Denizi, Manş Denizi
b) Ara Denizler
- Ana karalarla çevrili olan okyanuslara yalnızca dar su yolları ile bağlanan denizlerdir.
- Örneğin; Akdeniz, Kızıldeniz ve Baltık denizi.
c) İç Denizler
- Bunlar, kara içlerine iyice sokulmuş boğazlarla bir ara denize ya da okyanuslara bağlanan denizlerdir.
- Örneğin; Karadeniz, Marmara, Azak Denizi, Cava denizi.
Okyanuslar ve denizlerdeki su kütlelerinde hareketler üçe ayrılır.
I) Dalgalar
- Genellikle rüzgarların etkisiyle deniz, göl gibi su yüzeylerinde meydana gelen salınım hareketlerine dalga denir.
- Deprem, volkanizma gibi doğal titreşimler sonucunda oluşan dev dalgalara tsunami adı verilir.
- Dalgalar kıyılarda; aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetleriyle bazı yerşekillerinin (falezi, kumsal vs.) oluşumuna neden olur.
II) Akıntılar
- Okyanuslar ve denizlerde belli bir yönde hareket eden su kütlelerine akıntı denir.
- Akıntılar çeşitli faktörlerin etkisiyle oluşur:
- Yoğunluk farkı (sıcaklık, tuzluluk)
- Seviye farkı
- Sürekli rüzgarlar
- Sıcak su akıntıları: Kuzey Yarım Küre’de Gulf stream, Kuroşivo, Alaska; Güney Yarım Küre’de Brezilya, Madagaskar, Doğu Avustralya akıntıları vardır.
- Soğuk su akıntıları: Kuzey Yarım Küre’de Labrador, Kanarya, Kaliforniya, Oyaşivo; Güney Yarım Küre’de ise Peru, Batı Avustralya ve Benguela akıntıları vardır.
NOT: Okyanus akıntıları geçtikleri yerlerde kıyı şekillerini, iklimi ve balıkçılığı etkilemektedir. |
III) Gel-Git ( Med – Cezir )
- Ay’ın ve Güneş’in çekim güçlerine bağlı olarak okyanus ve denizlerde görülen kabarma ve alçalma hareketlerine “gel-git” veya “med-cezir” denir.
- Bu kabarma ve alçalma arasındaki seviye farkına “gel-git genliği” denir.
- Gelgit olayı, Güneş günü ile Ay günü arasındaki 50 dakikalık fark nedeniyle her gün yaklaşık 50 dakikalık gecikmeyle gerçekleşir.
- Gelgit olayında Dünya’ya daha yakın oluğu için Ay’ın gel-git üzerindeki etkisi daha fazladır.
- Güneş ve Ay’ın aynı doğrultuda olduğu yeniay ve dolunay dönemlerinde gel-git genliği fazla olur. Buna “büyük gel-git” denir.
- Ay ve Güneş’in birbirine dik olduğu ilkdördün ve sondördün dönemlerinde ise gel-git genliği az olur. Buna da “küçük gel-git” denir.


- Ayrıca gel-git olayı her gün bir öncekine göre 50 dakikalık gecikme ile yaşanır. Bunun sebebi Güneş günün 24 saat, Ay gününün 24 saat 50’ olmasıdır. Buna “liman gecikmesi” denir.
- Bu durum okyanus haliçlerindeki limanlarda gemilerin yükleme, boşaltma ve hareket etme gibi faaliyetlerinin buna göre düzenlenmesini gerektirir.
Gel-git genliğinin fazla olduğu kıyılarda;
- Akarsu ağızlarında delta oluşumu zorlaşır.
- Akarsu ağızlarında haliçler oluşur.
- Haliç ve watt tipi kıyılar oluşur.
NOT: Haliç: Gel-git genliğinin fazla olduğu kıyılarda okyanus sularının akarsu ağzından içeri girmesiyle oluşan şeklidir. Haliç oluşumunda gel-git’in yanında akıntılar ve akarsuların da etkisi vardır. |
Not: Kaynak olarak Pegem Akademi yayınlarından faydalanılmış, Çalışma düzeninde hazırlanmıştır.