HİDROGRAFYA

  • Hidrografya yer altı ve yer üstü suları ile denizler ve okyanusları inceler. Bunları incelerken su ile doğal çevre ve insan arasındaki ilişkiler temel amacıdır.
  • Ayrıca “hidroloji” (su bilimi), “potamoloji” (akarsu bilimi), “oseanografya” (okyanus bilimi) ve “limnoloji” (göl bilimi) ile de ilişki içerisindedir.
  • Dünya’daki su kaynaklarını okyanuslar, denizler, kar ve buzullar oluşturur.
  • Yeryüzündeki sular sürekli bir döngü içerisindedir.

DENİZLER VE OKYANUSLAR

  • Yeryüzünün %71’i denizler ve okyanuslar ile kaplıdır.
  • Kıtalar arasındaki büyük jeosenklinallerde biriken tuzlu su kütlelerine okyanus denir.
  • Okyanusların kıtalara sokulmuş uzantılarına ise deniz denir.
  • Denizler ve okyanuslar şu özelliklere göre birbirinden ayrılır;
    • Derinlik
    • Deniz suyu hareketleri
    • Su bileşim özellikleri
  • Deniz ve okyanus suları enleme bağlı olarak farklı kimyasal ve fiziksel özelliklere sahiptir.
  • Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklığı azalır, buna bağlı olarak tuzluluk oranında azalma görülür.
  • Ayrıca okyanuslar hem su buharının önemli bir kısmını oluşturarak yağışlara neden olmakta hem de binlerce canlıya yaşam alanı oluşturmaktadır.
  • Büyük Okyanus (Pasifik Okyanusu), Atlas Okyanusu (Atlantis Okyanusu)
  • Denizler, okyanuslarla bağlantısına göre üçe ayrılır.

a) Kenar Denizler

  • Ana karaların kenarında yer alan okyanusa komşu denizlerdir.
  • Genelde okyanuslardan ada yaylarıyla ayrılmışlardır.
  • Örneğin ; Karayip Denizi, Japon Denizi, Manş Denizi

b) Ara Denizler

  • Ana karalarla çevrili olan okyanuslara yalnızca dar su yolları ile bağlanan denizlerdir.
  • Örneğin; Akdeniz, Kızıldeniz ve Baltık denizi.

c) İç Denizler

  • Bunlar, kara içlerine iyice sokulmuş boğazlarla bir ara denize ya da okyanuslara bağlanan denizlerdir.
  • Örneğin; Karadeniz, Marmara, Azak Denizi, Cava denizi.

Okyanuslar ve denizlerdeki su kütlelerinde hareketler üçe ayrılır.

I) Dalgalar
  • Genellikle rüzgarların etkisiyle deniz, göl gibi su yüzeylerinde meydana gelen salınım hareketlerine dalga denir.
  • Deprem, volkanizma gibi doğal titreşimler sonucunda oluşan dev dalgalara tsunami adı verilir.
  • Dalgalar kıyılarda; aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetleriyle bazı yerşekillerinin (falezi, kumsal vs.) oluşumuna neden olur.

II) Akıntılar

  • Okyanuslar ve denizlerde belli bir yönde hareket eden su kütlelerine akıntı denir.
  • Akıntılar çeşitli faktörlerin etkisiyle oluşur:
    • Yoğunluk farkı (sıcaklık, tuzluluk)
    • Seviye farkı
    • Sürekli rüzgarlar
  • Sıcak su akıntıları: Kuzey Yarım Küre’de Gulf stream, Kuroşivo, Alaska; Güney Yarım Küre’de Brezilya, Madagaskar, Doğu Avustralya akıntıları vardır.
  • Soğuk su akıntıları: Kuzey Yarım Küre’de Labrador, Kanarya, Kaliforniya, Oyaşivo; Güney Yarım Küre’de ise Peru, Batı Avustralya ve Benguela akıntıları vardır.
NOT:  Okyanus akıntıları geçtikleri yerlerde kıyı şekillerini, iklimi ve balıkçılığı etkilemektedir.

III) Gel-Git ( Med – Cezir )

  • Ay’ın ve Güneş’in çekim güçlerine bağlı olarak okyanus ve denizlerde görülen kabarma ve alçalma hareketlerine “gel-git” veya “med-cezir” denir.
  • Bu kabarma ve alçalma arasındaki seviye farkına “gel-git genliği” denir.
  • Gelgit olayı, Güneş günü ile Ay günü arasındaki 50 dakikalık fark nedeniyle her gün yaklaşık 50 dakikalık gecikmeyle gerçekleşir.
  • Gelgit olayında Dünya’ya daha yakın oluğu için Ay’ın gel-git üzerindeki etkisi daha fazladır.
  • Güneş ve Ay’ın aynı doğrultuda olduğu yeniay ve dolunay dönemlerinde gel-git genliği fazla olur. Buna “büyük gel-git” denir.
  • Ay ve Güneş’in birbirine dik olduğu ilkdördün ve sondördün dönemlerinde ise gel-git genliği az olur. Buna da “küçük gel-git” denir.
  • Ayrıca gel-git olayı her gün bir öncekine göre 50 dakikalık gecikme ile yaşanır. Bunun sebebi Güneş günün 24 saat, Ay gününün 24 saat 50’ olmasıdır. Buna “liman gecikmesi” denir.
  • Bu durum okyanus haliçlerindeki limanlarda gemilerin yükleme, boşaltma ve hareket etme gibi faaliyetlerinin buna göre düzenlenmesini gerektirir.

Gel-git genliğinin fazla olduğu kıyılarda;

  • Akarsu ağızlarında delta oluşumu zorlaşır.
  • Akarsu ağızlarında haliçler oluşur.
  • Haliç ve watt tipi kıyılar oluşur.
NOT: Haliç: Gel-git genliğinin fazla olduğu kıyılarda okyanus sularının akarsu ağzından içeri girmesiyle oluşan şeklidir. Haliç oluşumunda gel-git’in yanında akıntılar ve akarsuların da etkisi vardır.
HİDROGRAFYA (AKARSULAR) #2
HİDROGRAFYA (GÖLLER) #3
HİDROGRAFYA (YERALTI SLARI) #4




























Not: Kaynak olarak Pegem Akademi yayınlarından faydalanılmış, Çalışma düzeninde hazırlanmıştır.