MADENLER
- Dünya üzerinde 1800 den fazla maden türü vardır.
- Şimdilik bunların 200 kadarı çıkarılmakta ve bunların 60-70 tanesinden yoğun olarak yararlanılmaktadır.
- Madenler iki büyük gruba ayrılır:
1- Metaller
- Belirli fiziksel ve kimyasal özellikleri olan, periyodik sisteme dahil ve belirli atomlu elementlere metal denir. Kendi içinde dört gruba ayrılır.
- Demirliler: Pirit, magnetit, hematit önemlileridir.
- Demir alaşımlar: Manganez, nikel, krom, molibden, titanyum, zirkonyum.
- Demirsiz olanlar: Bakır, kurşun, alüminyum, toyum, çinko, uranyum, kalaydır.
- Değerli madenler: Altın, gümüş ve platindir.
- Madenciliği anlayabilmek için aşağıdaki kavramların bilinmesi gerekir.
Cevher (Filiz) : Metal elde edilen yöntem ve tekniklerle ekonomik olarak işletilebilen mineral topluluklarıdır.
Razerv: Herhangi bir doğal kaynak türünden; belli bir yatak, bölge, ülke veya dünyada bulunduğu varsayılan alan miktardır.
Görünür rezerv: Hata payı % 20’dir. En güvenilir olandır.
Muhtemel rezerv: Gerekliliği jeolojik etütler yetersiz olduğu için hata payı %50’dir.
İşletilebilir rezerv: Herhangi bir maden yatağının var olan maden miktarının ekonomik olarak işletilebilecek kısmıdır..
2- Metal olmayanlar
- Üç gruba ayrılır:
- Madensel yakıtlar: petrol kömür doğalgaz dır.
- Madensel gübreler: Fosfat nitrat potasdır.
- Süs taşları: Elmas Yakut ametist Opal rubidir.
Başlıca Madenler
Demir
- Yer kabuğunda çok yaygındır.
- Yaklaşık %5’tir.
- Tarihte bakır ve tunçtan sonra kullanılmaya başlanmış bir madendir.
- Bunun en önemli nedeni daha sert ve yüksek ısıda eriyen bir madem olmasıdır.
- Günümüzde en çok kullanılan metaldir.
- Dünyada Demir rezervinde Ukrayna, Rusya, Avustralya, Çin, Brezilya, ABD, ve Kazakistan başta gelir.
- Demir cevheri ihracatında Avustralya, Brezilya, Kanada, İsveç
- Demir cevheri ithalatında Japonya Çin, Güney, Kore Avrupa
- Demir ilk çağlarda ilkel araç-gereç ve silah yapımında kullanılırken Sanayi Devrimi ile beraber kullanım alanı çok genişlemiştir.
Bakır
- Volkanik ve tortul kayaçlarda bulunur.
- Volkanik kökenlidir.
- Kullanımı en eski olan metaldir.
- Yumuşak olması ve kolay işlenmesi kullanımını kolaylaştırmıştır.
- Günümüzde elektrik ve elektronik sanayisinde kullanılmaktadır.
- Üretimde ilk 4 ülke Şili, Peru, ABD ve Meksika’dır. Sonra Çin, Avustralya.
Krom
- Magmatik kökenli kayaçlarda bulunur.
- Metal ve kimya endüstrisinde kullanılır.
- Metal sanayisinde paslanmaz çelik yapımında kullanılan ferro-krom üretimi krome’un en önemli kullanım alanıdır.
- Dünya rezervinin %90’ına GAC ve Zimbabwe sahiptir.
- Daha sonra Hindistan, Kazakistan, Türkiye ve Rusya gelir.
Boksit
- Alüminyum üretiminde kullanılan bir cevherdir.
- Hafif ve dayanıklı olması, elektriği iletmesi, kolay işlenmesi nedeniyle son yüzyılda kullanım alanı genişlemiştir.
- Üretimi artırarak demirden sonra en çok kullanılan metal olmuştur.
- Avustralya, Çin, Brezilya, Hindistan
Kurşun
- Doğada saf olarak zor bulunur.
- Çinko Demir ve gümüş ile birlikte bulunur.
- Erimesinin ve işlenmesinin kolay olması kullanımını kolaylaştırmıştır.
- Akü imalatı kablo izolasyonu çatı kaplama ve radyasyondan korunmada kullanılır.
- Üretimde Avustralya Çin ABD başta gelir.
Manganez
- Demir Çelik sanayisinde kullanılır.
- Ayrıca kimya sanayi ve pil sanayisinde de kullanılmaktadır.
- Rezervde Ukrayna, Güney Afrika Cumhuriyeti başta gelir.
Nikel
- Paslanmaz çelik yapımında kullanılır.
- Kimya endüstrisi araçları yapımı, uçak, gemi ve otomotiv sanayi, elektrikli araç yapımında kullanılır.
- Rezervde Avustralya, Rusya, Küba başta gelir.
Altın
- Yer kabuğunda saf olarak veya diğer elementlerle birlikte bulunur.
- Günümüze süs eşyası olarak kullanılan maden olduğu için elektronik sanayisinde kullanılır.
- Güney Afrika Cumhuriyeti, Avustralya, Rusya üretimde önde gelir.
Gümüş
- Çok eskiden beri kullanılan ve bilinen bir madendir. Son olarak az bulunur.
- Diğer madenler ile birlikte bulunur.
- Optik ayna yapımında kullanılır.
- Süs eşyası, para, akü yapımında kullanılır.
- Üretimde Peru, Çin, Meksika, Rusya, ve Şili başka gelir.
Tuz
- Tarih öncesinden beri kullanılan insan için gerekli maddelerdendir.
- Kayalardan, göllerden ve denizlerden elde edilir.
- Dünyada en büyük tuz gölü ABD’de Salt Lake’dir.
- Lut Gölü ve Türkiye’deki Tuz Gölü diğer önemli tuz gölleridir.
- Üretimde Çin, ABD, Almanya, Hindistan, Kanada ve Avustralya başta gelir.
Bor Bileşikleri
- İçerisinde Bor oksit içeren minerallerdir.
- Dünya üretiminin % 85’ini Türkiye ve ABD karşılar.
- İnşaat gibi birçok alanda kullanılmaktadır.
- Bor kullanımında Avrupa ve Kuzey Amerika başta gelir.
- Türkiye dünya üretiminde birincidir.
Elmas
- Saf karbondur.
- Değerli bir süs taşıdır ve en sert mineraldir.
- Kesici ve delici alet yapımında kullanılır.
- Dünya rezervlerinde Afrika kıtası birincidir.
Not: Kaynak olarak Pegem Akademi yayınlarından faydalanılmış, Çalışma düzeninde hazırlanmıştır.
