ENERJİ KAYNAKLARI
Tükenebilir enerji kaynakları
- Birincil kaynaklar da denir.
- Rezervleri sınırlıdır.
- Petrol, kömür, doğalgaz, uranyum ve toryumdur.
- Kullanım süreleri sınırlıdır.
Tükenmeyen enerji kaynakları
- Güneş, rüzgar, dalga, biyomas ve jeotermal enerjidir.
- Yeniden kullanılabilir.
- Rezervleri tükenebilir kaynaklar gibi sınırlı değildir.
Kömür
- İnsanlar odun ve odun kömüründen sonra kömürü kullanmışlardır.
- Kömürün enerji kaynağı olarak kullanılması sanayi devriminden sonra olmuştur.
- Önce İngiltere’de Demir Çelik fabrikasında, sonra buhar makinesinin sanayide kullanılması ile olmuştur.
- Kömür organik kökenli bir taştır.
- İçinde karbon hidrojen ve oksijen vardır.
- Kömürde karbon oranı arttıkça yanıcılık ve kalori değeri artmaktadır. Bu özellikle zamanla ilgilidir.
- IV. zamanda Kuaterner’de oluşan Turba, kalorisi
- III. zamanda Tersiyer’de oluşan Linyit, kalorisi 6300-8300
- I. zamanda Karbonifer’de oluşan Taşkömürü,
- I. zamanda Devoniyen’de oluşan Antrasit Taş kömürü; elektrik üretiminde ve demir – çelik sanayisinde kullanılırken linyit daha çok termik santrallerde elektrik üretiminde ve ısıtmada kullanılır.
- Dünyada taş kömür rezervi ülkelere eşitsiz dağılmıştır.
- En fazla rezerve ABD, Rusya, Çin, Avustralya, Hindistan.
Petrol
- Bitkisel ve hayvansal fosillerin uzun bir zaman içinde kimyasal değişime uğraması ile oluşur.
- Petrolün oluşabilmesi için gözenekli tabakalar olmalıdır.
- Ayrıca petrolün kapanlar da sıkışıp kalması ve başka yere göç etmemesi gerekir.
- 1885 yılında Alman Daimler’in benzin motorunu icat etmesi, Ford’un Amerika’da otomobil fabrikasını kurması ve arabalarda seri tüketimi dolayısıyla üretimi de artmıştır.
- Dünya petrol rezervlerinin % 61’i Ortadoğu’da, %11.6’sı Avrasya, %9.5 Afrika, %9’u Güney Amerika, %6’sı Kuzey Amerika
Doğalgaz
- Doğada gaz halinde bulunan metan, etan, propan, bütan birleşimlerinden başka, bunlarla karışık veya ayrı olarak bulunan kükürtlü hidrojen, karbondioksit, azot ve helyum gibi gazlara doğalgaz denir.
- Doğalgaz günümüzde ısıtmada, enerji üretiminde, motorlu taşıtlarda ve sanayide kullanılmaktadır.
- Dünya üretimi tüketime bağlı olarak artmaktadır.
- Doğalgaz rezervlerinde Rusya, İran ve Orta Doğu ülkeleri (Katar, BAE) ile Orta Asya’da Türkmenistan önde gelir.
Su gücü
- Tarih boyunca insanlar sulardan farklı şekillerde yararlanmışlardır. Bununla beraber dinamonun icadı, su gücünün elektrik enerjisine dönüştürülmesine neden olmuştur.
- Bu enerji, uygarlıklarının gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.
- Günümüzde üretilen enerjinin yaklaşık 1/4 ü su gücünden elde edilmektedir. Ancak su gücünden elektrik elde etmek için bazı doğal ve beşeri şartları vardır.
- Başlıca doğal şartlar; rejimi düzenli ve yatağı boyunca eğimin fazla akış hızının yüksek olması gerekir.
- Kanada, İskandinav Yarımadası, Sibirya: yağış yeterli, topografya yüzeyi engebeli, buharlaşma düşüktür. Bu nedenle hidrolik enerji potansiyeli yüksektir.
- Alpler, Apenin, Kafkaslar, Kayalık, Ant Dağları: Eğim fazla, yağış yeterlidir. Hidrolik potansiyel çok yüksektir.
- Amazon Kongo Nijer ganj brahmaputra: Ekvator ve Muson iklim bölgeleridir. Yağış fazladır. Akarsuların debisi yüksek, rejimleri genelde düzenlidir.
- Ganj gibi dağlardan gelen akarsuların potansiyeli yüksektir.
- Dünya hidroelektrik üretiminde Çin, Kanada, ABD, Brezilya, Rusya, Norveç ve Japonya önde gelir.
NÜKLEER ENERJİ
- Atomun parçalanması ile ilgilidir.
- Füzyon ve fizyon şeklinde reaksiyon ile ilgili bir oluşumdur.
- Bu durumlarda büyük bir enerji açığı çıkar. Bu enerji ile ısıtılan sudan buhar elde edilir. Bu buhar gücünden elektrik enerjisi elde edilir.
- Günümüzde, dünyada üretilen enerjinin yaklaşık %20’si nükleer enerjiden üretilir.
- Bu enerji nükleer santrallerinden sağlanır.
- En fazla santral ABD, Fransa, Japonya, Rusya ve Güney Kore’dedir.
- Yakıt olarak uranyum ve toryum kullanılır.
- Nükleer santraller sanıldığı gibi havayı kirletmez.
- Bacalardan çıkan su buharıdır.
- Nükleer santrallerin en büyük olumsuzluğu nükleer atıklar ve santrallerde meydana gelebilecek kazalardır.
- Nükleer santralin kurulması hem yüksek maliyetlidir hem de kurulum yerinin seçilmesinin zorluğu ayrı bir sorundur.
JEOTERMAL ENERJİ
- Yer kabuğunun kırık ve çatlaklarından yeraltına sızan sular yeraltında ısınıp mineralce zenginleştikten sonra tekrar yükselir.
- Bu sular yeryüzüne çıkar ya da kayaçlar arasında birikir .
- Bu sular kırıklar aracılığı ile veya sondajlarla çıkarılır.
Düşük sıcaklıklar
- Sıcaklığı 20-70 °C olanlardır.
- Binaların ısıtılmasında ve sıcak su şeklinde kullanılır.
- İzlanda, Japonya, ABD, Endonezya, Türkiye ve Şili’de bu amaçlar için kullanılanlar vardır.
Orta sıcaklıklar
- Yetmiş 150 santigrat derece olanlardır.
- fabrikaları mobilya ve dericilikte kullanılır.
Yüksek sıcaklıklar
- 150 dereceden fazla olanlardır.
- bunlar genellikle buhar olarak yeryüzüne çıkarlar yakınına buhar tribünü yapılarak elektrik enerjisi elde edilir.
- Ekonomik ve temiz bir yöntemdir.
- Zelanda Meksika Endonezya da kullanılır.
- jeotermal enerji kaynaklarının dağılışı ile tektonik kuşaklar Kırıklı ve volkanik kuşaklar arasında bağlantı vardır.
RÜZGAR ENERJİSİ
- Rüzgar enerjisinden her yerde faydalı namaz.
- Temiz ve tükenmeyen bir enerji kaynağıdır.
- Bu güçten faydalanabilmek için rüzgarın hızı Rüzgar frekansı ve hakim rüzgar gülünün tespiti önemlidir.
- Alice ve Batı rüzgarlarının etkisinde kalan kıyı ülkelerinde bu rüzgarlardan faydalanır.
- dünyada Rüzgar türbinlerinin yoğun olduğu yerler ABD’nin Batı kıyıları ve Batı Avrupa’da İngiltere İrlanda İzlanda Hollanda Danimarka Norveç Almanya ve İspanya dır.
- Rüzgar temiz bir enerji kaynağıdır fakat santrallerin olumsuz tarafları şunlardır;
- Gürültülü çalışıyor.
- Çok yer kaplar.
- Kurulumları pahalıdır.
GÜNEŞ ENERJİSİ
- Güneş enerjisi Güneş kollektörleri aracılığıyla ısıtma işlerinde çok geniş alanlarda kullanılmaktadır.
- Sıcak su temini, evlerin ısıtılması ve seraların ısıtılması gibi alanlardır.
- Güneş enerjisi hem temiz olması hem de tükenmeyen enerji kaynağı olması nedeniyle kullanımı yaygınlaşmaktadır.
- Bu alanda ABD, Meksika, Şili, Avustralya, Mısır ve Yunanistan’da çalışmalar yapılmaktadır.
BİYOKÜTLE
- Yaşayan veya yakın zamana kadar yaşamış biyolojik maddelerden yakıt elde edilmesi biyokütledir.
- Günümüzde odun ve tezek yakılması klasik anlamda özel bitkiler ve ağaçlar yetiştirilerek yakıt elde edilmesi modern anlamda biyokütledir.
Bitkisel biyokütle
- Orman ürünleri, çabuk büyüyen ağaçlardan oluşan enerji ormanları bitkiler ve otlar bu gruptadır.
- Bazı bitkilerden alkol ve değişik yakıtlar elde edilir. Bunlar petrolün yerine kullanılmaktadır.
- Bunlar arasında en önemlisi biyodizeldir.
- Biyodizelde ayçiçek, soya, kanola ve yağlı tohumlar ile hayvansal yağlar hammadde olarak kullanılır.
Hayvansal atıklar
- Hayvansal gübre den iki şekilde faydalanılır.
- Birincisi bu koltuklar kurutularak tezek elde edilir ve yakacak olarak kullanılır.
- İkincisi hayvansal gübre oksijensiz ortamda kalarak biyogaz elde edilir bu gazın büyük kısmına metan gazı oluştur.
Kent atıkları
- Evsel ve sanayi atıklarının biriktirildiği alanlarda oluşan gazların değerlendirilmesidir.
- Türkiye’de bazı şehirlerinçöplerinin depolandığı alanlarda burada biriken metan gazından enerji elde edilmektedir.
Not: Kaynak olarak Pegem Akademi yayınlarından faydalanılmış, Çalışma düzeninde hazırlanmıştır.
