• Bir bölgedeki hava olaylarının uzun yıllar sonucunda alınan ortalamasına “iklim” denir.
  • Yeryüzünde çok geniş alanlarda ortak özellikler gösteren ilkim alanlarına “makroklima (büyük iklim)” alanları denir.

Yeryüzünde farklı büyük iklim tiplerinin oluşmasında;

  • Enlem
  • Kara ve denizlere göre konum,
  • Yükselti ve yerşekilleri,
  • Basınç kuşakları, rüzgarlar,
  • Okyanus akıntıları etkili olmaktadır.

Başlıca Büyük İklim Tipleri

Ekvatoral İklim

Görüldüğü alanlar: 10° Kuzey ve 10° Güney enlemleri arasında görülür.

  • Yıllık sıcaklık ortalaması yaklaşık 25°C’dir. Yıllık sıcaklık farkı 2-3 °C’dir. Mevsimler belirgin değildir.
  • Her mevsim yağışlı, yağış rejimi düzenlidir. Yıllık yağış miktarı 2000 mm’nin üzerindedir.
  • Konveksiyonel (yükselim) yağışlar görülür. Güneş ışınlarının dik geldiği (ekinoks) tarihlerinde yağışlar artar.
  • Kimyasal çözülme etkilidir. Toprak türü laterittir.
  • Bitki örtüsü yağmur ormanlarıdır.
  • Sıcaklık ve nemlilik fazla olduğu için yerleşmeler 1500 m’nin üzerindedir.

Savan

  • Sıcaklık ortalaması 20°C’nin üzerindedir.
  • Yıllık sıcaklık farkı 5-10°C’dir.
  • Yağışlar güneş ışınlarının dik geldiği dönemde artar.
  • Yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır.
  • Doğal bitki örtüsü yüksek boylu savan adlı verilen ot topluluklarıdır.

Görüldüğü alanlar: 10 ve 20 enlemleri arasında görülür. Güney Amerika’da; Brezilya’nın güneyi, Venezuella ve Kolembiya’da, Afrika’da; Sudan, Kenya, Zaire, Zambiya, Tanzanya ve Madagaskar Adalarında, Avusturalya’nın kuzey ve kuzeydoğusunda etkilidir.

Muson İklimi

  • Yıllık sıcaklık ortalaması yaklaşık 15°C-20°C arasındadır.
  • Yıllık yağış miktarı 2000 mm’den fazladır.
  • Muson rüzgarlarının etkisiyle oluşmuştur.
  • Yaz mevsimi yağışlı, kış mevsimi kuraktır.
  • Orografik (yamaç) yağışları görülür.
  • Yağış rejimi düzensizdir.
  • Doğal bitki örtüsü yazın yeşillenen, kışın yaprağını döken ağaçlardan oluşan ormandır.
  • Güney ve Güneydoğu Asya’da belirgin olarak görülür.
Çöl İklimi
  • Yıllık yağış miktarı 200 mm’nin altındadır.
  • Günlük sıcaklık farkı fazladır. (50°C)
  • Fiziksel (mekanik) ufalanma etkilidir.
  • Doğal bitki örtüsü kurakçıl çalılıklar, kaktüs ve taban suyunun yüzeye yakın olduğu yerlerdeki vahalardır.

Görüldüğü alanlar:

  • Dönenceler çevresinde alçalıcı hava hareketine bağlı olarak (30°DYB) görülür. (Büyük Sahra, Arabistan, Atakama, Victoria, Arizona, Kalahari)
  • Karaların iç kısımlarında karasallığın etkisiyle görülür. (Gobi, Taklamakan, Kızılkum, Karakum)

Akdeniz İklimi

  • yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır.
  • Yıllık sıcaklık ortalaması yaklaşık 15°C’dir.
  • Yıllık sıcaklık farkı 20°C’yi bulur.
  • Kış sıcaklık ortalaması 0°C’nin altına inmez.
  • Yıllık yağış miktarı 600-1000 mm arasındadır. Yağış rejimi düzensizdir. Kar yağışı ve don olayları çok görülür.
  • Terra-Rossa topraklar yaygındır.
  • Doğa bitki örtüsü makidir.

30-40 enlemleri arasında;

  • Akdeniz çevresinde
  • Kuzey Amerika’nın batı kıyılarında (Kaliforniya),
  • Güney Afrika’nın Kap Bölgesi’nde,
  • Avustralya’nın güneybatısında görülür.
NOT: Lübnan, Mısır, Libya gibi ülkeler Akdeniz kıyısında olmalarına rağmen bu ülkelerde yerşekillerinin sade oluşu nedeniyle Akdeniz iklimi görülmez.

Ilıman Okyanus İklimi

  • Orta Kuşak’ta karaların batısında, batı rüzgarları ve sıcak su akıntılarının etkisiyle oluşmuştur.
  • Yıllık sıcaklık ortalaması yaklaşık 15°C’dir.
  • Yıllık sıcaklık farkı 15°’den azdır.
  • Yazları serin, kışları ılımandır.
  • Yağış rejimi düzenlidir. 1500 mm’den fazla yağış alır.
  • Kimyasal çözülme etkilidir.
  • Bitki örtüsü ormandır.
  • Orta Kuşak’ta kıtaların batı kıyılarında (Kuzeybatı Avrupa, Kanada’nın batı kıyıları, Avustralya’nın güneydoğusunda) görülür.
NOT: Ülkemizde Doğu Karadeniz kıyılarında bu iklime benzer iklim görülür.
Sert Karasal İklim
  • Kışlar uzun, soğuk ve kar yağışlı geçer. Yazlar ise yağışlı ve kısa sürer.
  • Günlük ve yıllık sıcaklık farkı fazladır.
  • Yıllık yağış miktarı 600 mm’den azdır.
  • Bitki örtüsü soğuğa dayanıklı Tayga adı verilen iğne yapraklı ormanlardır. Ormanların bulunmadığı yerlerde çayırlar yer alır.
  • Sibirya’da, Doğu Avrupa’da ve Kanada’nın iç kısımlarında görülür.

Step İklimi (Ilıman Karasal İklim)

  • Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuktur. Yağışın en fazla görüldüğü ilkbaharda görülür.
  • Yağış miktarı 300 mm – 400 mm civarındadır. Kış yağışları genelde kar şeklindedir.
  • Yıllık ve günlük sıcaklık farkı fazladır.
  • Doğal bitki örtüsü bozkırdır.
  • Orta Kuşak’ta karaların iç kısımlarında görülür. (Afkanistan, İran, Türkiye, Kanada’nın iç kısımları).
NOT:  Step ikliminde en yağışlı mevsim ilkbahar, sert karasal iklimde ise yazdır. Ülkemizde İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da step iklimi, Doğu Anadolu’nun yüksek yerlerinde ise sert karasal iklim görülür.

Tundra İklimi

Sıcaklık yılın 8-9 ayı 0°C’nin altındadır. Kışın -30°C ve -40°C’ye kadar düşer.

  • Yıllık yağış miktarı 250-300 mm civarındadır.
  • Tundra adı verilen topraklar oluşur.
  • Bitki örtüsü Tundra adı verilen kısa boylu çalılar, yosun ve kurakçıl otlardır.
  • Kutuplara yakındır. 65° – 80° enlemleri civarındaki bölge9lerde görülür. (Asya, Avrupa ve Kanada’nın kuzeyinde)
Kutup İklimi
  • Kutuplarda sıcaklığın yıl boyu 0°C’nin altında olması bitki örtüsünü ve yerleşmeyi engellemiştir.
  • Sıcaklık yıl boyu 0°C’nin altındadır.
  • Toprak sürekli kar ve buzullarla kaplıdır.
  • Sıcaklığa bağlı olarak az olduğu için yağış miktarı 200 mm’den azdır.
  • Bitki örtüsü ve yerleşme yoktur.
  • Kutuplar ve çevresinde görülür. (Antartika ve Grönland adasının iç kesimlerinde etkilidir.




























Not: Kaynak olarak Pegem Akademi yayınlarından faydalanılmış, Çalışma düzeninde hazırlanmıştır.