Allah’ın (cc) zati ve subuti sıfatları hakkında genel bilgilerin dışında böyle bir ayrım var mıdır yok mudur?
Sıfatların hepsi Allah’a mahsustur dediğimizde zaten böyle bir ayrıma girme gereksinimi duymayız.
Allah’a ait her sıfat bizim anlayışımızın dışında kalıyor.
Allah’ın (cc) mutlak varlık olması, yarattıklarına verdiği nimetlerinden daha üstün olduğu çıkarımı bu kıyasların sebebi oluyor.
İnsan ve bazı varlıklar görme özelliğine sahiptir. Fakat bu özelliği insanda yaratan yaratıcının görme konusunda insandan daha üstün özelliğe sahiptir.
Buradan anlıyoruz ki tüm alem onun mazharlarıdır. Haliyle ondaki varlık, bize aksettiğinde biz diyoruz ki herşeyi görmesi lazım. Zira varlık ondan aksediyor, nasıl bilmez ? Hem ezeli ilminde ne dilerse o oluyor nasıl görmez nasıl bilmez nasıl duymaz v.s
Biz her ismi ve Allah’a iman bahsi ile alaklı ayetleri hadisleri teker teker incelersek zati mi değil mi anlayabiliyoruz.
Örneğin; Müteali demek uluv manasında, öyle yüce ki benzetme ile bile tarif edemezsin. Birşeyin üstünde veya en üstünde bile diyemiyorsun.. Çünkü üst alt bizim nakıs aklımızın ürünü. Öyle yüce ki her teşbihten hatta tenzihten bile yüce. Özetle Müteâli sınırlanmaz bir yücelik manasına gelir ki hiçbirşeyle kıyas olunmaz celâl sahibi Allahu Teala’nın zatına delal eden bir isimdir. Teala işte bu Müteali isminden gelmektedir. Burada zata bu ismi nispet etmiş olduk.
Mesela kul hüvellahu Ehad derken Ehad’ı zata nisbet ediyoruz. Çünkü mutlak manada varlık sahibi kimse yok. O yüzden Ehad olan sadece Allah’tır diyeceğiz. Ama “la ilahe illallah” derken diğer ilahlardan tenzih etme özelliği var. Ehadda ise başkası yok. O yüzden Ehad zata ait iken , ilahlık her ne kadar gerçek manada Allah a ait olsa da başka ilah olarak görülen şeyler var. İşte biz kelime tevhidle Allah’ı tenzih edip , ilahın sadece Allah olduğunu vurgulamış oluyoruz
Zata ait olan sıfat ve isimler ancak âlemin var olmasıyla ayrışıyor. Tekvinin zati mi subuti mi ihtilafı da bu yüzden kaynaklanıyor. Çünkü Allah ile âlem arasındaki irtibat ancak Tekvin ile sağlanıyor. Bu sebeple Zata bakan yönüyle zati, âleme bakan yönüyle subuti görünmüş. Özetle bu isim ve sıfatlar şâyet âlem ile alakalanıyorsa , yani tecelli oluyorsa bil ki bu Allah ın isim ve sıfatlarının âlemde tezâhur etmesidir. Ama dikkat et zâtı tezâhür etmiyor. İsim ve Sıfatları tezahür ediyor.
Zati isim ve sıfatlar , âlem yaratılmadan öncesinde, zuhur etmeyen , tecelli etmeyen isim ve sıfatlar olarak düşünürsek mevzu anlaşılmış olacaktır.